Uykunuz Kadar Sağlıklısınız
Sağlıklı bir uyku, sağlıklı bir yaşamın olmazsa olmazlarından. Uyku kaliteniz bozuksa ya da uyumakla ilgili sorunlarınız varsa, “Amerikan Hastanesi Uyku Bozuklukları Merkezi” olarak yardımcı olmaya ve çözüm bulmaya hazırız.
Uzmanlarımızın uyku bozukluğu konusunda hazırladığı bu sayfamızda aşağıdaki soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.
Uyku Bozukluğu Nedir?
Uyku, her insanın zihinsel ve fiziksel sağlığı için dinlenmesi ve yenilenmesi amacıyla her gün yaşaması geren biyolojik bir süreçtir. Temel amacı yorucu gündelik yaşamdan sonra vücudun ve beynin dinlenmesini sağlamaktır. Kişilerin zinde ve dinlenmiş bir halde güne başlamaları, sağlıklı bir uyku süreci geçirdiklerini gösterir.
Bu süreçte beden yeterince dinlenemediyse ve kişi güne yorgun başlıyorsa uyku bozukluklarından şüphe etmek gerekir. Yeterince uyuyamama ve/veya uyku sırasında görülen fizyolojik olaylar sebebiyle kişilerin gün içinde çeşitli sorunlar yaşamasına neden olan rahatsızlıklar genel olarak "uyku bozuklukları" olarak sınıflandırılır.
Uyku Bozukluğu Neden Olur?
Uyku bozukluğuna yol açan sebepler çok çeşitli olabilir. Kişilerin yeterli uykuyu alamaması ya da uyku sürecini verimli geçirememesi, birçok fizyolojik ya da psikolojik problemden kaynaklanabilir. Bunlar genetik kökenli, altta yatan başka hastalıkların sonucuna bağlı, uygun olmayan alışkanlara bağlı veya “idiopatik” denilen yani sebebi bilinmeyen nedenlere bağlı olabilir. Bu problemlerin doğru şekilde tespit ve tedavi edilmesi büyük önem arz eder.
Uyku Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?
İnsomnia:
Uykuya dalamama veya uykuyu sürdürememe – sık sık uyanma ve tekrar uyuyamama tarzında şikayetler ile giden bir uyku bozukluğudur. Genetik, uygun olmayan uyku davranış bozukluğuna veya alışkanlıklara bağlı olabilir. Ertesi gün kişinin performansını ve yaşam kalitesini olumsuz olarak etkiler, iş ve sosyal hayatta sorunlara neden olabilir. Her yaş grubunda görülebildiği gibi ergenlik ve genç yaşlarda daha sık görülür. Uzun süredir devam ediyor ve günlük yaşantıyı olumsuz etkiliyorsa geceleri uyuyamamak, bir uyku bozukluğu olarak tanımlanabilir.
Aşırı Uykululuk - Hipersomni:
Adının da belirttiği gibi aşırı uyku ihtiyacı ve istemdışı uyku durumları şeklinde kendini gösteren bir bozukluktur. Kişi günde 10-12 saatten daha uzun süreli uykuya ihtiyaç duyar ve buna bağlı olarak da sosyal ve iş hayatı zarar görebilir. Bu rahatsızlığın daha ileri boyutu Narkolepsi olarak isimlendirilir. Narkolepsi, ani bastıran ve engellenemeyen uyku atakları şeklinde görülen, genetik kökenleri olan nörolojik bir bozukluktur. Heyecan, endişe, korku, kahkaha ile gülme gibi durumlarda dizlerin bağı çözülmüşçesine kas boşalmaları, uyanıkken rüya görme, karabasan ve kabuslar, uykudan felç olmuş gibi hareket edemeden uyanma, sık rastlanan belirtiler arasında sayılabilir. Bireyler bulundukları her yerde, en uygunsuz durumlarda bile uykuya dalabilirler. Okul çağındaki çocuklarda ve gençlerde ciddi akademik sorunlara, erişkinlerde ev ve iş yaşamlarında önemli sorunlara ve hatta hayati kazalara yol açar.
Uykuda Solunum Bozuklukları:
Genellikle horlama, uykuda nefes durması, gece terlemeleri, sık uyanmalar (çoğunlukla tuvalet ihtiyacı için) yanısıra kişiler gündüz anlamsız bir yorgunluktan ve uykululuktan şikayet eder. Bu durumların altında uykuda nefes durmalar ve nefesin yüzeyleşmeleri yatar. Apne hastalığı olarak da bilinir. Sosyal ve iş hayatında sorunlar yarattığı gibi, ölümcül kazalara ve yaşamı tehdit eden hastalıklara neden olabilirler. Bu nedenden dolayı tanının konulması ve gerektiğinde tedavi edilmesi zorunlu bir hastalık grubudur.
Uykuda Periyodik Uzuv Hareket Bozukluğu:
Yatış saatine doğru özellikle bacaklarda ve daha nadiren kollarda giderek artan bir rahatsızlık, huzursuzluk, çekilme, kasılma, hareket ettirme isteği şeklinde ortaya çıkan rahatsızlık “huzursuz bacak sendromu” olarak isimlendirilir. Bir başka uykuda uzuv hareket bozukluğu da gece boyunca ayaklarda istem dışı periyodik kasılmalarla kendini belli eden bir bozukluktur. Hastalar ne kadar uyurlarsa uyusunlar, sabah uyandıklarında yine de dinlenememiş ve halsiz olarak uyanırlar. Bu grupta, insomnia hastalarının hemen hemen bütün şikayetlerini gözlemlenebilir.
Uykunun zamanlamasıyla ilgili bir bozukluktur. İçimizdeki biyolojik uyku-uyanıklık saat ayarının sosyal yaşam saat ayarımızla uyumsuz olduğu durumlarda ortaya çıkar. Uyku fazı kayması olan bireyler sosyal hayatın gereksinimlerini aksatacak şekilde, uyanık olmaları gereken saatlerde (okul, iş gibi) uykulu, uyumaları gereken saatlerde (gece yarısı) ise uyanık olurlar. Bu rahatsızlık, halk arasında genellikle “akşam yatmaz – sabah kalkmaz” deyimi ile tanımlanır. Bazen kalıtsal olabilir. Vardiya usulü çalışanlarda, düzensiz uyku alışkanlığı olan bireylerde ve gündüzleri çok uyuklayan yaşlılarda sıkça rastlanan bir durumdur.
Uykuda Periyodik Uzuv Hareket Bozukluğu:
Yatış saatine doğru özellikle bacaklarda ve daha nadiren kollarda giderek artan bir rahatsızlık, huzursuzluk, çekilme, kasılma, hareket ettirme isteği şeklinde ortaya çıkan ve “huzursuz bacak sendromu” olarak isimlendirilen, bazen gece boyunca ayaklarda istem dışı periyodik kasılmalarla kendini belli eden bir bozukluktur. Hastalar ne kadar uyurlarsa uyusunlar, sabah uyandıklarında yine de dinlenememiş ve halsiz olurlar. Bu grupta, insomnia hastalarının hemen hemen bütün şikayetlerini de gözlemlenebilir.
Uyku Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Başlıca uyku bozukluğu belirtileri şöyle sıralanır:
- Uyuyamama
- Aşırı uykululuk
- Horlama
- Uykuda nefes duraklaması
- Gece terlemesi
- Sık tuvalete kalkma
- Uykuda ağız kuruluğu ve burun tıkanıklığı
- Reflü – uykuda ağıza acı ekşi mide sıvılarının gelmesi
- Yorgun uyanma, gündüz yorgunluğu ve uyuklama
- Unutkanlık, keyifsizlik, konsantrasyon boukluğu, çabuk sinirlenme, cinsel isteksizlik
Uyku Bozukluğu Tanı ve Tedavisi Nasıl Yapılır?
Uyku bozukluğu tedavisi, doğru tanıyı ve bu bozukluğun altında yatan sebebi tespit etmekle başlar. Doğru tanının konulması etkin bir tedavinin temelidir. Bazı durumlarda tanıyı koymak için “anamnez” dediğimiz, kişinin şikayetlerinin öyküsünü sorgulamak yeterli olurken, bazı durumlarda laboratuar tetkikleri ve /veya uyku testi uygulanmalıdır. Tedavi olarak en başta sağlık uyku davranışlarını yeniden gözden geçirmek ve bu konudaki hataları düzeltmek gelir. Bunun dışında ilaç tedavisi ve / veya basınçlı hava tedavisi sağlayan solunum cihazları ile uyumak olabilir.
Polisomnografi (Uyku Testi) Nedir?
Uyku bozukluklarının teşhisinde altın standart olan Polisomnografi (Uyku Testi) rutin olarak hastanemizin Uyku Laboratuvarı’nda uygulanmaktadır.
Polisomnografi, uyku sırasında beyin ve vücudun çeşitli aktivitelerinin ölçülmesini mümkün kılan testin ismidir. Bu yöntemle bir çok uyku sorununun bulunup bulunmadığı ve bir bozukluk varsa derecesini saptama olanağı sağlanır. Polisomnografi sırasında gece boyunca hastanın beyin dalgaları, kalp atışları, göz hareketleri, göğüs ve karın solunum hareketleri, uyurken çıkardığı sesler, kandaki oksijen oranı ve yatış pozisyonu video görüntüleriyle birlikte özel cihazlarca izlenir ve kaydedilir. Hastalar bu test esnasında herhangi bir ağrı hissetmez. Vücuda yerleştirilen alıcılar (elektrodlar) yatış pozisyonunu değiştirmeyi veya yataktan kalkmayı, tuvalete gitmeyi engellemez. Gece boyunca hastaları bitişikteki laboratuvar kumanda odasındaki monitörlerden takip eden uyku teknisyeni ve/veya hemşireler, ihtiyaç durumunda hastalara yardımcı olur ve testin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini sağlar. Test sonuçları hakkında 24-72 saat içerisinde bilgilendirme ve gerekli yönlendirmeler yapılır.
Uyku Bozukluğu Problemine Hangi Bölüm Bakar?
Uyku bozukluğu tanı ve tedavileri, uyku tıbbı hekimlerinin hizmet verdiği uyku bozuklukları merkezlerinden destek almanızı tavsiye ederiz. Uyku hekimi özel eğitim almış farklı branşlardan hekimlerdir (nöroloji, kulak burun boğaz, aile hekimi, göğüs hastalıkları, iç hastalıkları, çocuk hastalıkları, diş hekimleri, ruh hastalıkları uzmanları).
Uykunuzu Değerlendirin
• Ne kadar uyursanız uyuyun, sabah yorgun ve halsiz mi uyanıyorsunuz?
• Gün içerisinde uyanık kalmakta güçlük çekiyor musunuz?
• Bazen şiddetli şekilde horladığınızı ve uyurken nefes almakta güçlük çektiğinizi söyleyen oldu mu?
• Yatağa gittiğinizde uykuya dalmakta güçlük çeker misiniz veya sabah çok erken bir saatte uyanıp tekrar uykuya dalmakta zorlanır mısınız?
• Gün içinde, özellikle hareketsiz kaldığınız zamanlarda karşı konulması zor bir uyku hissi bastırır mı?
• Gece olduğunda bacaklarınızda, özellikle hareketsiz durdukları zaman artan rahatsız edici hisler, gerilme, çekilme, karıncalanma, kasılma gibi durumlar olur mu?
• Uykunuzda konuşur, bağırır, çığlık atar, bilinçsizce hareket eder misiniz?
• Daha dinlendirici, verimli ve sağlıklı uyku uyumak için yapmanız gerekenleri öğrenmek ister misiniz?
Bu sorulardan herhangi birini “evet” şeklinde yanıtladıysanız, alttaki dünya standartlarında olan kısa “uyku anketi”ni doldurarak uykunuzu değerlendirmenizi ve Uyku Bozuklukları Merkezimizde bu konuda deneyimli uzmanlarımıza başvurmanızı öneririz.
Epworth Gündüz Uykululuk Ölçeği
Aşağıdaki durumlarda hangi sıklıkla uyuklama eğilimindesiniz?
(Lütfen kendinizi yorgun hissettiğiniz zamanları değil, uyuklama eğiliminde olduğunuz zamanları işaretleyin.)
NOT: Bu test son zamanlardaki durumunuzu yansıtmak üzere planlanmıştır. Ancak, aşağıdaki durumlarla son zamanlarda karşılaşmadıysanız, en son karşılaştığınız zaman nasıl olduğunuzu hatırlamaya çalışarak yanıt verin.