Kemoterapi (KT) Nedir?
Kemoterapi, tümörün ilaçla tedavi edilmesidir. Kemoterapiyle tümör hücreleri yok edilir veya tümörün büyümesi durdurulmaya çalışılır. Kemoterapi damardan verilen bir tedavi olabileceği gibi, cilt altına, kas içine uygulanabilir ya da ağız yoluyla da verilebilir.
Kemoterapinin amacı;
- Tümörü tamamen yok etmek,
- Tümörün yayılmasını engellemek (koruyucu),
- Tümörün büyümesini durdurmak veya yavaşlatmak,
- Tümörün sebep olduğu belirtileri yok etmektir.
Kemoterapi uygulaması
Kemoterapi bu konuda eğitim almış alanında uzman hemşire ve doktorlar tarafından uygulanmaktadır.
Kemoterapi uygulama sıklığı ve süresi
Tedavi uygulama süresi ve sıklığı hastalığın türü, tedavi protokolü ve hastanın klinik durumuna göre belirlenmektedir.
Kemoterapi ve Yan Etki Süreci
Yan etkiler kullanılan ilacın türüne ve dozuna, hastalığın cinsine, yaygınlığına ve hastaya göre değişiklik gösterir. En sık görülen yan etkiler bulantı, kusma, iştahsızlık, saç dökülmesi, tırnak bozuklukları ve yorgunluktur. Yan etkilerin çoğu kemoterapi süresince oluşur ve tedavi tamamlandıktan bir süre sonra kaybolur.
Bulantı ve kusma
Kemoterapi, mide ve beyindeki bulantı-kusmayla ilgili merkezi etkileyerek bulantı ve kusmaya neden olabilir. Kullanılan ilaç türlerine, doza ve kişinin özelliklerine göre kusma süreci ve şiddeti değişiklik göstermektedir. Bu tür bir yan etki hiç oluşmayabileceği gibi, çok şiddetli de olabilir. Tedaviden hemen sonra veya 8-12 saat sonra başlayıp, 12-24 saat süren bulantılar yaşanabileceği gibi, kısa süreli veya çok hafif bir şekilde de görülebilir. Bulantı ve kusmayı engelleyen ilaçları (antiemetik) doktorunuzun önerdiği şekilde kullanmanız gerekmektedir.
Önlemler
- Uygulamadan yaklaşık 12 saat öncesi ve 24 saat sonrasına kadar katı gıda yerine sıvı gıdaları tercih edin.
- Az, sık ve yavaş yavaş yiyin.
- Yağlı, şekerli ve kızartma türü yiyeceklerden uzak durun.
- Hoşlandığınız yiyecekleri tercih edin.
- Sabah kusmaları varsa, yataktan kalkar kalkmaz tost, peynir, ekmek, kraker gibi kuru gıdaları tercih edin.
- Bulantı ve kusmanın her kemoterapi sonrası olacağı önyargısına kapılmayın.
- Bulantınız olmasa bile önerilen ilaçları düzenli kullanın.
İştahsızlık ve halsizlik
İştahsızlık ve halsizlik kemoterapinin sık görülen yan etkilerindendir. Ayrıca, hastalar kan değerlerinin düştüğü süreçte de kendini iştahsız ve yorgun hissedebilir.
İshal
Günde 4 kezden fazla yumuşak veya sulu dışkı yapıyorsanız, bu duruma ishal denir. İshaliniz devam ettiği sürece yüksek kalorili ve potasyum açısından zengin gıdalar alın (peynir, yumurta, haşlanmış patates, pirinç lapası, makarna, muz, elma, şeftali, tuzlu ayran, yoğurt gibi). Her gün en az 3 litre sıvı tüketin (suyun dışında elma suyu, açık çay, diyet kola da içebilirsiniz). 24 saatten uzun süren ishallerde mutlaka doktorunuzu arayın.
Cilt ve tırnak etkisi
Kemoterapi alırken ciltte kızarma, kaşınma, soyulma, kuruluk, sivilce gibi cilt sorunları görülebilir. Cilt ve tırnaklarda renk değişiklikleri olabilir. Tırnaklarınız kolay kırılabilir ve üzerinde çizgiler oluşabilir. Kemoterapi verilen damarlarda oluşan renk koyulaşması önemli değildir, zamanla düzelir.
Saç dökülmesi
Bazı kemoterapi ilaçları saç dökülmesine sebep olabilir, ancak her kemoterapi ilacının bu yan etkisi yoktur. Tedavi öncesi doktorunuzla konuşarak size verilecek kemoterapi ilaçlarının saç dökülmesiyle ilgili yan etkisi hakkında bilgi alabilirsiniz.
Saç dökülmesi genelde kemoterapi uygulaması başladıktan 1-4 hafta sonra görülmektedir. Saç kılları dışında kiprik, kaş, sakal kılları da dökülebilir. Bazen de saç tam dökülmez ,ancak yavaş uzar, saç telleri zayıflar, çabuk kırılır, rengi değişebilir. Saç dökülmesi nedeniyle baş bölgeniz üşüyebilir. Bunun için bere ve şapka kullanabilirsiniz. Ayrıca görünümden rahatsız oluyorsanız, peruk da kullanabilirsiniz.
Saç dökülmesi psikolojinizi olumsuz etkileyebilir. Unutmayın ki, kemoterapi bittikten 3-6 ay sonra saçlarınız tekrar uzayacaktır. Saçlar ilk çıktığı dönemde daha kıvırcık veya rengi değişmiş olarak çıkabilir, genelde bu durum geçicidir, saçlarınız bir süre sonra eski haline dönecektir.
Cinsel fonksiyonlara etkisi
Kemoterapi ilaçları üreme organlarınızı ve hormonal durumunuzu etkileyebilir, yumurta ve sperm kalitesini bozabilir. Bu yüzden, çocuk sahibi olma isteğiniz varsa, bunu ileride gerçekleştirebilmeniz için eğer isterseniz tedavi öncesi yumurta veya sperm dondurma işlemleri yapılabilir.Tedavi alırken adet kanamalarınızın düzeni değişebilir veya tamamen kesilebilir. Kemoterapi tedavisi altında hem kadın hem erkek hastalarımıza çocuk sahibi olmayı tavsiye etmemekteyiz, doğum kontrol yöntemlerinden birini mutlaka doktorunuza danışarak kullanın. Kemoterapiye bağlı olarak akyuvar sayınızda (lökosit, nötrofil) düşme olduğu dönemde cinsel ilişkiye girmemeniz önerilir, çünkü enfeksiyon riski artmaktadır.
Lökosit stimütle eden ilaçlar (Neupogen, Filgrastim, Granocyte, Neulasta)
Kemoterapi ilaçları yan etki olarak kan değerlerinizde değişiklikler yapabilir. Bağışıklık sisteminde önemli rol oynayan lökosit ve nötrofil değerleri de tedavinin etkisiyle düşebilir. Bu da vücudu enfeksiyonlara açık hale getirir. Lökosit ve nötrofil sayısındaki düşüşü engellemek veya düşük kalacağı süreyi kısaltmak için, lökosit stimüle edici ajanlar subkutan (cilt altı) enjeksiyon şeklinde doktorunuz tarafından önerilebilir. Bu enjeksiyon sonrasında kalça, sırt ve diğer kemiklerinizde hafif veya bazen şiddetli ağrı, baş ağrısı , kas ve eklem ağrıları, halsizlik gibi yakınmalar olabilir ve bu şikayetler 1-3 gün sürebilir. Şiddetli kemik ağrılarınız olursa panik yapmayın, ağrı kesici (parasetamol, geralgine-K vb.) ilaçları doktorunuza sormadan da kullanabilirsiniz. Ağrılarınız bu önlemlere rağmen geçmezse, doktorunuza başvurabilirsiniz.
Güneş ve Deniz
Denize girmek ve güneşlenmek konusundaki sorularınızı doktorunuza danışın.
- Tedavi gördüğünüz gün veya günlerde güneşlenmekten ve denize girmekten kaçınmalısınız. Kemoterapi cildin güneş ışınlarına duyarlılığını artırabilir.
- Tedaviden sonraki bir hafta veya 10 gün boyunca kemoterapiye bağlı olarak bazı kan değerleriniz olması gereken değerden daha alt seviyelere inebilir. Bunun sonucunda kendinizi daha halsiz hissedebilirsiniz ve bulaşıcı, ateşli hastalıklara karşı açık hale gelirsiniz. Bu nedenle, kan sayımınızın düşük olduğu bu dönemde güneşlenmekten ve denize girmekten kaçınmalısınız. Ancak, kan sayımınız normal sınırlar içindeyse, doktorunuza danışarak güneşlenebilir ve denize girebilirsiniz.
- Güneşlenmek için güneş ışınlarının dik gelmediği ve daha az zararlı olduğu sabah 11:00'e kadar ve öğlen 15:00'dan sonraki saatleri tercih etmelisiniz. Güneşlenirken veya denize girerken koruma faktörü 20 ve üzeri olan güneş kremlerinden kullanmalısınız.
Kemoterapi Sırasında Başka İlaçlar Kullanılabilir mi?
Kemoterapi başka sebeplerle (şeker, yüksek tansiyon, kalp hastalığı vb.) ilaç kullanmanıza engel değildir. Kullandığınız ilaçların tedavi protokolünüzde mevcut olan ilaçlarla etkileşimi olabilir.
Zorunlu olmadıkça aspirin (asetilsalisilik asit) ve aspirin içeren ağrı kesici/ateş düşürücü ilaçları almayın. Ağrı kesici ve ateş düşürücü olarak parasetamol içeren ilaçlar (Parol, Panadol, Vermidon, Minoset vb.) tercih edilmelidir.
- Gereksiz veya aşırı vitamin kullanımından kaçının.
- Kullandığınız tüm ilaçları (varsa doğum kontrol hapı da dahil) doktorunuza ve hemşirenize bildirin.
- Başka bir doktorun size tavsiye ettiği veya sizin eczaneden alıp kullandığınız ilaçlardan doktorunuzu haberdar edin.
- Alkollü içecekleri kemoterapi aldığınız günler dışında, doktorunuza danışarak makul ölçülerde kullanabilirsiniz.
- Hepatit ve grip aşısını sormadan yaptırmayın.
- Canlı aşıları (kızamık, kızamıkçık, kabakulak, su çiçeği) kemoterapi görürken ve sonrasında birkaç ay kesinlikle yaptırmayın.
Kemoterapi sırasında alternatif tedaviler
Yakın çevrenizden, basın-yayın organlarından, uzman olmayan kişiler tarafından önerilen bitkisel ilaçlar veya diğer alternatif tedavi yöntemlerini doktorunuza danışmadan kullanmayın.
Tedavi Dönemini İyi Geçirmek için
- Sakin, dayanıklı ve her şeye rağmen umutlu olmanız durumunda, bağışıklık sisteminiz de güçlü olur. Hem hastalığınızı hem de tedavinin yan etkilerini daha az hissedersiniz.
- Yan etkilerin çoğunun geçici olduğunu unutmayın.
- Kolay yoruluyorsanız, yaptığınız işleri ve etkinlikleri bir miktar azaltın.
Acil durumlarda ve mesai saatleri dışında 444 3 777 / 7524-7525 numaralı dahili telefonları arayabilirsiniz.