ENDOMETRİOZİS MERKEZİ

Endometriozisin tanı ve tedavisindeki en önemli sorunlardan biri, hastalığın etki alanının genişliği ile gösterdiği semptomların birbiriyle örtüşmemesidir. Hastalığın kadın üreme organlarındaki görünümüne ve anatomik yerleşimine göre skorlandığı en sık kullanılan klasifikasyon sistemi Amerikan Üreme Tıbbı Derneği’nin revize edilen evrelemesidir. Derin infiltran endometriozis skorlaması ENZIAN Klasifikasyon ile yapılmaktadır. Hastaların üreme potansiyellerinin değerlendirildiği skorlama sistemi ise, Endometriozis Fertilite Endeksi’dir (EFI).

Endometriozis, etiyolojisi henüz kesin olarak tanımlanamamış olsa da, östrojen hormonuyla ilişkili bir hastalık olarak değerlendirilmektedir. Risk faktörleriyle ilgili günümüze kadar birçok çalışma yapılmıştır. Bilim dünyasında kabul görmüş bazı risk faktörleri şunlardır:

• Üreme çağında olmak,
• Erken yaşta adet görmek,
• Sık adet görmek,
• Adet döneminde yoğun kanama olması,
• İnfertilite öyküsü,
• Aile öyküsü (kadınların birinci derece akrabalarında hastalığın gelişme riski 3-9 kat artabilmektedir),
• Doğumsal genital sistem anomalileri,
• Hiç doğum yapmamış olmak,
• Doğum sonrası kısa süre emzirmek,
• İmmünolojik hastalık öyküsüne sahip olmak,
• Bazı kimyasallara maruz kalmak.

• Adet döneminde şiddetli karın ve kasık ağrısı
• İnfertilite (çocuk sahibi olamamak)
• Kronik karın ve kasık ağrısı
• Düzensiz adet görmek
• Cinsel ilişki sırasında ağrı
• Ağrıya bağlı cinsel isteksizlik
• İdrar yaparken ağrı
• İdrar yaparken kanama
• Kabızlık ve dışkılama sırasında ağrı
• Dışkılama sırasında kanama
• Halsizlik ve kronik yorgunluk
• Bel ağrısı
• Bacağa vuran ağrı
• Omuz ağrısı
• Geçirilmiş cerrahi (operasyon) yara yerinde adet döngüsü döneminde şişme, kızarma ve ağrı
• Adet döneminde artan öksürük, kanlı öksürük ve göğüs ağrısı

Semptomların takibi için “semptom günlüğü” tutulması faydalı olabilir. Hastalar adet döngülerine göre semptomlarını takip ederek günlük rutinlerinde değişiklikler yapabilirler. Ayrıca, bu yöntemle tıbbi danışmanlık sırasında daha doğru yaklaşımlar sağlanabilir.

Hastalardan ayrıntılı öykü alındıktan sonra tam genital muayene yapılır. Ardından sırasıyla;

• Endometriozis ultrasonografisinde uzmanlaşmış doktorlar tarafından yapılan transvajinal/transrektal ultrasonografi ile değerlendirme,
• Üreter ve böbrek tutulumunun değerlendirilmesi için trans abdominal ultrasonografi ile değerlendirme,
• İleri evre endometriozisten, çevre organ ve doku tutulumunundan şüphelenilen durumlarda MR (Magnetik Rezonans) görüntülemesiyle değerlendirme yapılır.

Endometriozis hastalığının tedavisinde temel amaç, ağrı ve infertilite şikayetlerinin giderilmesidir. Ovaryan endometriozisi olan hastalarda fertilite prezervasyon (üreme potansiyelinin korunması) seçeneği de tartışılmalıdır. Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları Güncel Yönetmeliği 5. Bölüm 20. Madde 3b Bendine göre, ovaryan endometriozis cerrahisi geçirecek hastalar da yumurta dondurabilirler.
 
Endometriozise Bağlı Ağrıda Tıbbi Tedavi Seçenekleri

• Ağrı kesiciler
• Hormonal tedaviler
  • Doğum kontrol hapları (kombine ve yalnıza progesteron içeren preparatlat)
  • GnRH agonistleri
  • GnRH antagonistleri
  • Aromataz inhibitörleri
• Cerrahi tedaviler

Endometriozise Bağlı İnfertilite Tedavi Seçenekleri

• Yardımcı üreme teknikleri
• Cerrahi tedaviler

Endometrioziste Tamamlayıcı ve Alternatif Tedaviler

• Tamamlayıcı Tedaviler
  • Fizyoterapi
  • Akupunktur
  • Herbalizm
  • Yoga
  • Aromaterapi

 

• Alternatif Tedaviler
  • Mindfulness
  • Homeopati
  • Bitkisel ilaçlar

• Kadın Hastalıkları ve Doğum
• Radyoloji
• Genel Cerrahi
• Üroloji
• Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon
• Algoloji
• Psikiyatri
• Psikoloji
• Beslenme ve Diyetetik
• Fonksiyonel Tıp
• Mindfulness

Genel Cerrahi bölümü, özellikle bağırsakta gözlemlenen (intestinal) endometrioziste aktif rol almaktadır. Bağırsak endometriozisinde hastalık kalın bağırsak (kolon) veya ince bağırsakta bulunabilir ve en sık yerleşim yeri kalın bağırsağın son kısmıdır (rektosigmoid kolon ve rektum). Ancak, daha az sıklıkla ince bağırsak, çekum ve appendikste de olabilir.
Bağırsak endometriozisinde şikayetler bağırsağın etkilenen bölgesine göre değişmektedir. Bunlar aşağıdaki şikayetlerle birliktelik gösterebilir:

• Karın ağrısı,
• Pelvik ağrı,
• İshal veya kabızlık,
• Kanlı dışkılama veya rektal kanama,
• Dışkılama sırasında ağrı,
• Ağrılı cinsel ilişki,
• Karında şişlik ve gaz şikayeti,
• İdrar yolu problemleri ve idrar yaparken ağrı.

Bağırsak endometriozisinin teşhisi için jinekolojik ve radyolojik değerlendirmeye ek olarak kolonoskopi (kalın bağırsağın endoskopik incelenmesi) ile de değerlendirme yapılabilmektedir.
Bağırsak endometriozisinde uygulanan cerrahi yöntemler tıraşlama (peeling), diskoid eksizyon veya bağırsağın etkilenen kısmının çıkarılması (segmental rezeksiyon) olarak sıralanabilir. Endometriozisin cerrahi tedavisi sırasında Jinekoloji ve Genel Cerrahi bölümleri birlikte aktif rol alır.

Endometriozis, pelvik ağrının yaygın bir nedenidir ve bu ağrı bazen ürolojik sorunlarla karışabilir. Ayrıca endometriozisli hastalar, hastalığın idrar yollarını etkileyebileceğinin farkında olmayabilir. Bu durumda, doğru teşhis ve tedavi için jinekoloji ve üroloji bölümlerinin işbirliği gerekebilir. Avrupa kaynaklı çalışmalara göre, derin endometriozisi olan kadınlarda yaklaşık %20-50 arasında üriner sistem tutulumu görülebilmektedir. İdrar kesesinin tulumu durumunda;

• İdrar yaparken yanma,
• İdrar kaçırma,
• Sık idrara çıkma ve
• İdrarda kanama görülebilir.

Böbrek ile idrar kesesi arasındaki üreter kanalının tutulumlarında ise böbrek ağrısı gelişebilir ve bu durum böbrek fonksiyonlarının kaybına sebep olabilir.

İdrar yolları endometriozisi şüphesi taşıyan bir hastada tanı koymak ve tedaviye karar vermek için sistoskopiyle idrar kesesinin iç yüzeyini detaylı bir şekilde incelemek, teşhisin kesinleştirilmesine ve uygun tedavi planı oluşturulmasına yardımcı olabilir. İdrar yolları endometriozisi semptomsuz da seyredebileceğinden, farklı bir endikasyon için yapılan sistoskopi veya laparoskopik ameliyatlar sırasında tesadüfen de teşhis edilebilir.
İdrar yolları endometriozisi tedavisinin amacı, semptomları gidermek ve olası böbrek hasarını önlemektir. Tedavi seçenekleri arasında ilaçlar, cerrahi müdahale ve hormon tedavisi bulunur. Semptomlarının erken teşhisi ve uygun tedaviyle yönetilmesi hastaların yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilir. Bu nedenle, jinekolog ve ürologların hastaların sağlığını korumak adına birlikte çalışması önemlidir.

Endometrioziste görülen ağrı, sıklıkla kronik pelvik ağrı, ağrılı idrar yapma, ağrılı dışkılama ve ağrılı cinsel ilişki olarak kliniğe yansımaktadır.

Pelvik bölge; pelvis kemiği, içini saran kas ve bağ dokusu ve bu yapının üzerine oturan mesane, rahim, yumurtalıklar, rektum ve anüsten oluşur. Endometriozis nedeniyle oluşan sürekli inflamasyon pelvik bölgede yapışıklıklara, kaslarda istemsiz kasılmalara ve gerilmelere neden olabilir. Bu ağrılar pelvik bölge dışında bu bölgenin kas, bağ ve fasya dokusuyla bağlantılı olduğu için bel ve karın bölgelerinde de hissedilebilir. Kronik olgularda pelvis kemiğinin ilişkide olduğu lumbo-pelvik bileşke, sakroiliak eklemler de etkilenebilir.

Kronik pelvik ağrılı hastalarda pelvik taban kaslarının istemsiz kasılması miyofasyal tetik noktalarına yol açarken, kas ve bağ dokusunda kısalmalara neden olabilir, diyafram ve pelvik taban kaslarının birbiriyle uyumlu hareketi bozulabilir. Bu hastaların rehabilitasyonunda “nefes yardımlı gevşeme teknikleri”, “postür eğitimi”, “kor stabilizasyon egzersizleri”, “germe egzersizleri” ve “pelvik taban egzersizleri (Kegel, reverse-Kegel, hipopressif egzersizler vb.)” kişiye özel olarak planlanır ve uygulanır.

Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon bölümü, endometriozisi olan kadınların ağrı semptomlarını gidermeye yönelik cerrahi dışı tedavilerine ek tamamlayıcı fizyoterapi yöntemlerini ve medikal tedavileri düzenler.
Fizik tedavi yöntemlerinden “miyofasyal gevşetme yöntemi”, “TENS”, “biofeedback (biyolojik geri-bildirim) tedavisi”, “lumbopelvik kasları germe ve kuvvetlendirme egzersizleri kişiye özel olarak planlanarak uygulanır.

Miyofasyal gevşetme teknikleri; pelvik bölgedeki kas, bağ ve fasya dokusunun mekanik uyarılar yoluyla gevşemesine ve elastikiyetini geri kazanmasına yardımcı olan manuel bir tekniktir. Bu teknik pelvik bölgedeki ağrılı tetik noktaların, kas gerginliklerinin ve bunların neden olabileceği işlev bozukluklarının giderilmesine yardımcı olur.

TENS (Transkutanöz Elektriksel Sinir Uyarımı); kas iskelet sistemi ağrılarının (bel ağrısı, diz ağrısı vb.) tedavisinde yaygın kullanılan, invaziv olmayan bir elektroterapi yöntemidir. TENS, omurilik yoluyla iletilen ağrı yollarının bloke edilmesi ve vücutta ağrı kesici özelliği olan “endorfin” salgısının artışıyla etki eder. TENS akımı elektrotlar yoluyla cilt üzerinden uygulanır. Endometriozise bağlı pelvik ağrıda, pelvis bölgesine yüzeyel elektrotlar yoluyla uygulanabileceği gibi, vajinal elektrot yoluyla da uygulanabilir.

Biofeedback; kişiye bir kasın kontrolünü öğretmek için kullanılan, sesli ve/veya görsel geribildirim yapan sistemlere verilen genel isimdir. Bu yöntem hastalara pelvik taban kaslarını istemli olarak gevşetmeyi ve kasmayı öğretmek için kullanılır. Uygulama yüzeyel veya vajinal elektrotlar yoluyla yapılır.
Endometriozisin tedavisinde özellikle ağrı şikayetinin kontrolünün sağlanması, hastaların günlük yaşamlarını normalleştirebilmek için önemlidir. Bu nedenle, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon bölümü ağrı tedavisinde kişiselleştirilmiş yaklaşımla aktif yer almaktadır.

Endometriozis kişinin fiziksel, ruhsal ve sosyal bütünlüğünü etkileyen bir hastalıktır. Endometrioziste ağrı odaklı yaşamak ve ağrıyı beklemek hastaların yaşam kalitesinin düşmesine sebep olmaktadır. Hastalığın semptomlarının başlamasından tanı almasına kadar geçen süre uzun olabilmektedir.

Üreme çağındaki hastalarda ağrılı adet görmek, ağrılı cinsel ilişki ve infertilite riski hastaların “kadınlık algısında” sorun yaşamasına sebep olabilir. Hastaların en az 3’te birinde mental bozukluk (en çok anksiyete ve depresyon) görülmektedir. Okul veya iş başarılarında düşme veya döngüsel bozulmalar, sosyal etkinliklerden geri çekilme ve bedensel aktivite programlarına karşı isteksizlik gelişebilir.

Bazı hastalarda yeme bozuklukları ortaya çıkabilir. Özellikle kasık ağrısı olan vakalarda cinsel işlev bozuklukları ve ilişki sorunları gelişebilmektedir. Gerekli olan psikiyatrik destek alınmadığında çiftler ilişkiyi yürütememe ve ayrılık ve/veya boşanma noktasına gelebilirler.

Bu nedenle, endometriozis tanısı alan hastalarda, erken psikiyatrik müdahaleyle ruhsal bozuklukların ortaya çıkma riski azaltılabilir. Destekleyici psikoterapi hastanın kendisini daha rahat bir şekilde ifade etmesine, öz-saygı ve öz-yeterlilik geliştirmesine yardımcı olur. Böylelikle hastanın tedaviye genel olarak uyumunun güçlenmesi de sağlanır.

Psikiyatrik ve psikolojik danışmanlık almak hastalığın semptomlarının sebep olabileceği mental problemlerin önlenmesi ve tedavisi için oldukça önemlidir.

Mindfulness (bilinçli farkındalık) pratiği; dikkati şimdiki zamana odaklayarak önyargısız, arkadaşça ve olduğu gibi yaşamayı hedefler. Düşüncelere, duygulara ve fiziksel duyumlara farkındalığın artmasıyla, endometriozisle ilişkili yakınmaları yönetebilme becerisi gelişir ve bütünsel iyilik hali kazanılır.
Mindfulness, endometriozis için tedavi edici bir yöntem değildir, ama yakınmaları yönetmek ve yaşam kalitesini geliştirmek için değerli bir destekleyicidir.
 
Mindfulness Endometriozis Hastalığında Nasıl Yardımcı Olur?

1. Ağrı Yönetimi:

Endometriozise bağlı ağrı yoğun ve zorlayıcı olabilir. Mindfulness pratiği ile dikkati şimdiki zamana odaklamayı öğrenerek, ağrının hayat kalitesini düşürmesi önlenir. O anda hissedilen beden duyumlarına odaklanıldığında, ağrıyı tetikleyen durumlar fark edilip, ağrı yönetimi için stratejiler geliştirilebilir.

2. Stres Yönetimi:

Endometriozis ile yaşam stres ve endişeye sebep olabilir. Mindfulness, zihin ve beden bütünlüğü sağlayarak stresle sağlıklı bir ilişki kurmaya ve endişeyi hafifletmeye yardımcı olur. Dikkati şimdiki zamana taşımak, gelecekle ilişkili endişeleri ve geçmişle ilgili pişmanlıkları azaltır, böylece stres düzeyi de geriler.

3. Uyku Yönetimi:

Endometriozisin sebep olduğu belirtiler nedeniyle uyku düzeni ve kalitesi bozulabilir. Mindfulness, stres kontrolü sağlayıp rahatlama hali oluşturarak daha iyi bir uyku sağlar. Uyku öncesi uygulanabilecek mindfulness meditasyonuyla hastalıkla ilgili düşünceler sakinleşir, kolaylıkla uykuya geçilip, daha uzun süre uykuda kalınabilir.

4. Duygudurum Yönetimi:

Endometriozis ile yaşam akıl ve zihin sağlığı için zorlayıcı olabilmektedir. Mindfulness, duygudurumunu olumlu yönde besler. Bireysel farkındalık ve şimdiki zamana odaklanmayı geliştirerek, biriken olumsuz düşünce ve duyguları azaltıp, yaşam için daha gerçek ve olumlu bir bakış geliştirmeye yardımcı olur.
Endometrioziste Hangi Mindfulness Teknikleri Kullanılabilir?

1. Mindfulness Meditasyonu: Tüm bedene farkındalıkla bakabilme, bedenden gelen duyum ve duygulara, eşlik eden düşüncelere önyargısız kalabilme pratiğidir. Meditasyonla yakınmalar sakin ve akılcı şekilde yönetilebilir. Aşırı tepki vermek yerine, seçimler yapmaya başlanabilir.
2. Nefes Çalışması: Nefes çalışmaları zihin-beden bütünlüğü sağlamak için yapılan güçlü ve etkisini kısa sürede gösteren çalışmalardır. Stres kontrolünün başarıyla sağlanmasına yardımcı olur. Bu çalışmalar sırasında dikkati nefesin beden içindeki hareketine odaklamak ve izlemek son derece önemlidir.
3. Mindful Hareket: Endometriozis ile ilişkili ağrının yönetiminde nazik, farkındalıklı ve sakin hareketler önerilir. Yoga pratikleri beden ve nefes ilişkisini geliştirirken, güç ve esneklik de kazandırır. Bu hareketlerle dolaşım sistemi desteklenir, stres azalır ve böylece hastalığa bağlı yakınmalar olumlu etkilenir. Bedenle hareket ederken, dikkatin nasıl hissedildiğine odaklanarak, kişinin kendisine en iyi gelen seçimleri yapmayı öğrenmesi sağlanır.

Kişinin mindfulness çalışmalarının etkisini kendi kendine değerlendirmesi için 4 hafta süreyle ve her gün toplam 15 dakikalık seçilen pratiklerden yapması önerilmektedir.

Mindfulness merkezimizde Endometriozis Merkezi olarak hastalığın farkındalığını artırmak amacıyla düzenli pratikler yapılması, ayrıca kişiye özel, yüz yüze ve online pratiklerle hastalara destek verilmesi planlanmaktadır.

• Tedavi olamayacağınıza dair olumsuz düşüncelerden uzaklaşarak iyiye odaklanın.
• Endometriozise özel diyetler seçerek günlük diyetinizde değişiklikleri yapın.
• Kısa vadeli iyileşme sağlayacak geçici çözümlere itibar etmeyerek, uzun vadeli sağlık hedeflerinize odaklanın.
• Hayatınızda sizi mutsuz eden şeyleri belirleyin ve bu etkenlerden uzak durun.
• Endometriozis hakkında doktorunuzun tavsiye edeceği doğru kaynaklardan daha çok bilgi alın.
• Doktorunuz dışındaki kişilerin fikirlerini dikkate almadan önce sorgulayın. Önemli bulduğunuz fikirleri doktorunuzla paylaşın.
• Tedavi süreciniz uzun ve zor olabilir. Bu zor zamanlarda motivasyonunuzu kaybedip tedaviyi bırakmanız durumunda, tedavinizin gecikmesi kaçınılmaz olacaktır.
• Hastalığın sizi kontrol altına almasına asla izin vermeyin. Kontrol her zaman sizin elinizde olsun.